Pojęcie osobowości nieprawidłowej
Osobowość, jako centralny system regulacji i integracji spełnia swoje
funkcje z różnym stopniem efektywności, w czym znaczny udział ma wpływ
rozmaitych czynników zewnętrznych, bądź też nieprawidłowości rozwojowych
(Reykowski, 1976). Wpływ tego rodzaju bodźców na kształtujący się
system, może doprowadzić do utraty, lub zmniejszenia zdolności
samoregulacyjnych i integracyjnych, co w rezultacie zatrzyma jego
rozwój. Taki stan, będący względnie trwałym zahamowaniem rozwoju
osobowości jako systemu określa się mianem zaburzenia osobowości
(Jakubik, 1999). Charakteryzuje
go przeważnie niski stopień dojrzałości struktur poznawczych, czego
efektem są różnego rodzaju nieprawidłowości funkcjonowania. Ponieważ
zarówno struktura jak funkcje systemu ściśle się ze sobą łączą, dlatego
też zaburzenia osobowości dotyczą obu tych elementów (Jakubik, 1999).
Złożona natura tego zjawiska prowadzi do różnic w sposobach jego
ujmowania, które występują wśród badaczy i autorów publikacji na ten
temat. Do najbardziej rozpowszechnionych określeń należą:
- zaburzenia zachowania (Sulestrowska, 2000; Urban, 2000), odnoszące się do takich zespołów zachowań, które, nie mając podłoża psychotycznego, odbiegają od oczekiwanych i zgodnych z ogólnie obowiązującymi normami zachowań społecznych;
- niedostosowanie społeczne (Pospiszyl, Żabczyńska, 1978), odnoszące się do wszelkich form wadliwego stosunku do innych ludzi, który jest rezultatem różnego rodzaju zaburzeń emocjonalnych oraz defektów w tym zakresie;
- psychopatia (Kępiński, 1977; Pospiszyl, 1992), odnosząca się do osobowości charakteryzującej się niezmiennością, deficytem lęku i brakiem umiejętności nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi na podstawie głębszych związków emocjonalnych.
W powyższych określeniach akcentuje się rozmaite cechy wchodzące w skład opisywanego zjawiska. Wszystkie natomiast podkreślają fakt występującego na jego tle zaburzenia w rozumieniu sytuacji społecznej i postępowaniu zgodnym z jej wymaganiami i oczekiwaniami społecznymi (Pospiszyl, 1992; Sulestrowska, 2000; Urban, 2000). Fakt występowania tego rodzaju deficytów w zaburzeniach osobowości uwarunkowany może być poprzez różnego rodzaju zakłócenia w realizacji jej podstawowych właściwości jako systemu, które mają miejsce w toku rozwoju. Do cech tych należą: otwartość, aktywność, zdolność do samoorganizacji, samoregulacji i sterowania, oraz do antycypacji i uczenia się. Spośród wyżej wymienionych właściwości, zwłaszcza te ostatnie bywają wyraźnie upośledzone w osobowości nieprawidłowej (Jakubik, 1999). Zgodnie z założeniami podejścia systemowego, którego reprezentantem jest Jakubik (1999), prawidłowy rozwój systemu osobowości byłby niemożliwy bez procesu uczenia się, obejmującego zarówno formy elementarne w postaci warunkowania klasycznego i instrumentalnego, jak i złożone, czyli rozwiązywanie problemów. Dlatego też upośledzenie tej zdolności, a zwłaszcza jej złożonych form, prowadzi do uniezależnienia się bardziej elementarnych i podrzędnych zasad od wymaganej przez dane zadanie odpowiedniej organizacji działania jednostki. Tym samym zachowanie sprowadzać się będzie do poziomu reaktywnego, który stanowi pierwotny system regulacji, efektywny jedynie w sytuacjach stereotypowych i powtarzalnych (Jakubik, 1999), co z kolei znacznie ogranicza możliwości adekwatnego reagowania w sytuacjach społecznych. Obraz tych deficytów prezentowany jest w istniejących klasyfikacjach zaburzeń osobowości w postaci opisu przebiegu i zespołów objawów występujących w danej jednostce chorobowej.
Źródło:
Pospiszyl K., Żabczyńska I. (1980). Psychologia dziecka niedostosowanego społecznie. PWN Warszawa.
Reykowski J. (1973). Osobowościowe i sytuacyjne przesłanki agresji. Psychologia Wychowawcza 1973.
Bilikiewicz A. (2009). Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny. Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa.
