Do najbardziej popularnych klasyfikacji zaburzeń osobowości, należą
te, które przedstawiane są w obowiązujących podręcznikach
diagnostycznych tj. ICD-10 i DSM-IV.
Według klasyfikacji ICD-10
specyficzne zaburzenia osobowości są ciężkimi zaburzeniami struktury
charakteru i sposobu zachowania się osoby. Obejmują zazwyczaj kilka
wymiarów osobowości i związane są z dostrzegalnymi zaburzeniami
funkcjonowania psychospołecznego. Mają one początek w okresie późnego
dzieciństwa lub w wieku młodzieńczym i trwają nadal w wieku dojrzałym.
Zostały podzielone według zbiorów cech, odpowiadających najbardziej
wyrazistym wzorcom zachowań (Jakubik, 1998).
Do kategorii swoistych
zaburzeń osobowości w ICD-10 zalicza się te zespoły kliniczne, które
spełniają poniższe kryteria:
wyraźnie zaburzone postawy i zachowania, mające wyraz w wielu sferach psychicznych i interakcjach z innymi ludźmi;
długi czas trwania nieprawidłowych zachowań;
wzorzec zaburzonego zachowania jest całościowy i niedostosowany do sytuacji indywidualnych jak i społecznych;
trudności te mają początek w okresie dzieciństwa lub młodzieńczym i trwają nadal w wieku dojrzałym;
zaburzenia prowadzą do poczucia dyskomfortu i cierpienia;
zaburzenia mogą współwystępować z wyraźnymi trudnościami w sferze zawodowej i społecznej.
Analizując obraz kliniczny, swoiste zaburzenia osobowości można podzielić na następujące postaci:
- osobowość paranoiczna,
- osobowość schizoidalna,
- osobowość dyssocjalna,
- osobowość chwiejna emocjonalnie z podziałem na typ: – impulsywny,
- borderline (z pogranicza),
- osobowość histrioniczna,
- osobowość anankastyczna,
- osobowość lękliwa (unikająca)
- osobowość zależna.
Do rozpoznania zaburzeń osobowości wymagana jest obecność co najmniej trzech cech przedstawionych w opisie klinicznym :
osobowość paranoiczna – charakteryzująca się:
nadmierną wrażliwością na niepowodzenia i brak akceptacji;
tendencją do długotrwałego przeżywania przykrości;
podejrzliwością i skłonnością do postrzegania rzeczywistości poprzez
błędną interpretację obojętnych działań otoczenia, jako wrogich;
niewspółmiernym do potrzeb, natarczywym i sztywnym poczuciem własnych praw;
nawracającymi podejrzeniami dotyczącymi wierności seksualnej współmałżonka, lub partnera;
nadmiernym poczuciem własnej wartości i postawą ksobną;
pochłonięciem nie potwierdzonymi „spiskowymi” wyjaśnieniami wydarzeń, dotyczącymi zarówno własnej osoby, jak i całego świata;
osobowość schizoidalna – charakteryzująca się:
unikaniem bliższych kontaktów emocjonalnych i społecznych, połączonym z wyraźną tendencją do stronienia od ludzi;
brakiem empatii;
ograniczoną zdolnością do wyrażania uczuć i odczuwania przyjemności;
rezerwą i dystansem w stosunku do otoczenia, oraz małą wrażliwością na obowiązujące normy i konwencje społeczne;
skłonnością do fantazjowania, introspekcji i ucieczki w świat własnych przeżyć wewnętrznych;
lękowym reagowaniem w relacjach z innymi ludźmi;
osobowość dyssocjalna – charakteryzująca się:
bezwzględnym nieliczeniem się z uczuciami innych ludzi;
brakiem odpowiedzialności i lekceważeniem norm, reguł i zobowiązań społecznych;
brakiem umiejętności utrzymywania trwałych związków w innymi, przy jednoczesnym braku trudności w ich nawiązywaniu;
bardzo niską tolerancją na frustracje i niskim progiem wyzwalania agresji i zachowań gwałtownych;
niezdolnością przeżywania poczucia winy i wyciągania doświadczeń z poniesionych porażek i kar;
skłonnością do obwiniania innych i racjonalizacji zachowań, będących źródłem konfliktów z otoczeniem;
osobowość chwiejna emocjonalnie – z podziałem na typy:
impulsywny – charakteryzujący się:
niestabilnością emocjonalną;
nadmierną drażliwością;
skłonnością do wybuchów złości lub rozpaczy;
zachowaniami gwałtownymi, przy braku przewidywania ich konsekwencji;
osobowość borderline (z pogranicza) – charakteryzujący się:
niezdolnością do kontrolowania zachowań emocjonalnych;
skłonnością do działań gwałtownych;
niezrównoważeniem emocjonalnym;
wchodzeniem w intensywne, ale nietrwałe związki z ludźmi;
zachowaniami autodestrukcyjnymi – impulsywnymi;
stałym poczuciem pustki wewnętrznej;
zaburzeniem obrazu własnego „ja” i poczucia tożsamości;
pozornie dobrym przystosowaniem społecznym;
osobowość histrioniczna – charakteryzująca się:
przesadnym wyrazem emocjonalnym i teatralnością zachowań;
łatwością ulegania wpływowi innych osób;
płytką i chwiejną uczuciowością;
stałym poszukiwaniem uznania, podziwu, koncentracji uwagi na sobie;
niestosowną postawą uwodzicielską;
nadmierną koncentracją na atrakcyjności fizycznej;
osobowość anankastyczna – charakteryzująca się:
nadmiarem wątpliwości i ostrożnością;
pochłonięciem przez szczegóły, regulaminy, normy postępowania;
perfekcjonizmem utrudniającym realizację zadań;
nadmierną sumiennością i zaniedbaniem związków międzyludzkich;
pedanterią i uległością wobec konwencji społecznych;
sztywnością i uporem;
pojawianiem się natarczywych myśli lub impulsów;
osobowość lękliwa (unikająca) – charakteryzująca się:
wszechogarniającym uczuciem napięcia i niepokoju;
poczuciem niepewności, nieśmiałości, nieprzystosowania i małej wartości;
nadmierną koncentracją na byciu krytykowanym w sytuacjach społecznych;
niechęcią do wchodzenia w bliższe związki z ludźmi;
ograniczony styl życia z powodu potrzeby zapewnienia sobie poczucia bezpieczeństwa;
unikanie kontaktów społecznych i zawodowych z powodu obawy przed krytyką;
osobowość zależna – charakteryzująca się:
zachęcaniem innych na przejęcie odpowiedzialności za własne decyzje;
podporządkowaniem swoich potrzeb potrzebom innych;
niechęć do stawiania wymagań osobom, od których jest się zależnym;
poczucie niewygody i bezradności w sytuacji osamotnienia;
obawa przed osamotnieniem;
ograniczona zdolność do podejmowania decyzji samodzielnie.
Opracowała :
mgr Kinga Rochala psycholog
Literatura:
Pospiszyl K., Żabczyńska I. (1980). Psychologia dziecka niedostosowanego społecznie. PWN Warszawa.
Reykowski J. (1973). Osobowościowe i sytuacyjne przesłanki agresji. Psychologia Wychowawcza 1973.
Bilikiewicz A. (2009). Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny. Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa.
Linehan M.M.(1993). Zaburzenie osobowości z pogranicza. Terapia
poznawczo behawioralna. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
